Drs. Maarten Letsch brengt buitenlandse expertise in de behandeling van lipoedeem naar Nederland.

Mijn naam is Maarten Letsch, plastisch chirurg bij het Canisius Wilhelmina Ziekenhuis in Nijmegen. Qua aandachstgebieden houd ik mij veel bezig met contourherstellende ingrepen na gewichtsverlies en de behandeling van lipoedeem. De vervolgopleiding tot medisch specialist heb ik in Duitsland gevolgd. Het ziekenhuis waar ik werkte was één van de expertisecentra voor de behandeling van lipoedeem in Duitsland. Hierdoor heb ik gedurende mijn vervolgopleiding een groot aantal patiënten met lipoedeem kunnen behandelen en vervolgen.

In eerste instantie was ik enigszins sceptisch over de effectiviteit van de liposuctiebehandeling bij lipoedeem, omdat ik destijds het ziektebeeld onvoldoende kende.

Nadat een vrouw van in de 70(!) jaar oud op controle kwam, 6 weken na slechts de eerste ingreep, met tranen in haar ogen van blijdschap en de woorden ‘’Had ik dit maar gedaan toen ik een jaar of 25 was, dan waren mij jaren met voor mij niet passende behandelmethodes bespaard gebleven’’, kwam bij mij het besef dat deze behandeling een groot effect op de kwaliteit van leven kan hebben! Niet alleen de feedback van patiënten, maar ook onze onderzoeksresultaten laat een significante verbetering van de klachten na operatieve behandeling zien.

Terug in Nederland ben ik verbaasd over hoe onderbelicht lipoedeem hier is. De diagnose wordt vaak niet, verkeerd of te laat gesteld. Dit motiveert mij om meer bewustzijn voor de aandoening te creëren en betere behandelingsstrategieën aan te kunnen bieden. Het begint met (h)erkenning van het ziektebeeld, maar ik geloof er ook in, dat bij het merendeel van de patiënten met lipoedeem een winst in de kwaliteit van leven te behalen valt. Hoe eerder de diagnose gesteld wordt, des te effectiever de begeleiding en behandeling ingezet kan worden. Soms wordt hiermee ook secundaire schade aan het lymfestelsel, of uitbreiding van het ziektebeeld voorkomen.

Lipoedeem en Liposuctietechnologieën:

Wat is lipoedeem en waarom wordt liposuctie beschouwd als een van de meest effectieve behandelingen voor lipoedeem?

Lipoedeem is een chronische aandoening berustend op een vetverdelingsstoornis van de benen en/of armen, dat bij 1 op de 10 (nagenoeg enkel vrouwen) voorkomt. Er is sprake van een disproportionele omvang vermeerdering van de aangedane ledematen. Volgens het klassieke verschijningsbeeld hebben patiënten een relatief slanke taille met een buiten verhouding grote omvang van de heupen, bovenbenen en/of onderbenen. Dit gaat gepaard met druk-, spannings- en pijnklachten van het aangedane weefsel, dat geleidelijk over de dag toeneemt. Daarbij kan door het minste geringste blauwe plekken in de huid ontstaan. Bij een vergevorderd stadium kan ook (secundair) lymfoedeem ontstaan, of ernstige bewegingsbeperkingen.

De gedachte is, dat het vetweefsel bij lipoedeem te veel druk (stuwing) op de omliggende structuren, waaronder lymfevaten, zenuwen, spieren en bloedvaten geeft. Hierdoor is liposuctie een uitermate effectief middel om op een relatief minimaal-invasieve manier vetweefsel weg te zuigen en daardoor de druk van binnenuit te verminderen. Het voordeel is dat je letterlijk kunt meten hoeveel liter vetweefsel verwijderd wordt en je ziet direct resultaat; het weefsel voelt soepeler aan. Er hoeft daarnaast geen groot litteken gemaakt te worden, slechts kleine incisies (0,5 cm) in de huid om de liposuctiecanules in te brengen zijn voldoende.

Kunt u de WAL-technologie beschrijven in het kader van liposuctie, en wat maakt deze techniek bijzonder effectief of anders dan andere liposuctie methoden?

WAL staat voor Water-Jet Assisted Liposuction. Dit is een methode waarbij niet alleen vooraf, maar ook tijdens de liposuctie een vochtoplossing in het vetweefsel ingebracht wordt, door middel van een pulserende nevelwerking van de ingebrachte canule. Deze waterstralen zorgen voor een nog betere scheiding van het vetweefsel ten opzichte van de omliggende structuren, tevens heeft het een ‘verwekende’ functie op de vetcellen waardoor ze makkelijker op te zuigen zijn.

Wat zijn enkele van de belangrijkste voordelen van de Body-Jet en WAL-technieken in vergelijking met andere liposuctie technieken? 

Door de zachte, atraumatische waterstraal uit de canule wordt er zo min mogelijk schade aan het weefsel toegebracht. Dit kan effect hebben op de snelheid van het herstelproces na de ingreep.

Bij de PAL methode, Power-Assisted Liposuctie, zit er een klein motortje in het handvat van de canule dat trillingen voortgeleid. De snelle trillingen maken het vetweefsel eerder los.

Daarnaast kan als aanvulling plasma of laser gebruikt worden om de huid van binnenuit samen te laten trekken, om huidoverschotten enigszins te corrigeren. Uiteindelijk is het de ervaring en voorkeur van de operateur welke liposuctiemethode toegepast wordt.

Symptomen, Misvattingen en Behandelingsontwikkeling bij lipoedeem

Hoe kunt u lipoedeem van andere aandoeningen onderscheiden, gezien de variëteit aan symptomen die het kan vertonen?

Inderdaad, de klachten/symptomen kunnen erg verschillen tussen patiënten. Op basis van anamnese en lichamelijk onderzoek is in de meeste gevallen vrij eenvoudig de diagnose te stellen. Vaak zijn bekende verschijningsvormen van lipoedeem direct zichtbaar, zoals de zogenoemde zadeltassen, of de ‘vetpockets’ rondom de knieschijf of binnenzijde van de bovenbenen. Maar omdat er zoveel variatie tussen de patiënten zit, is het essentieel dat er altijd een individueel behandelplan opgesteld wordt!

Welke veelvoorkomende misvattingen over lipoedeem komt u tegen in uw werk?

De grootste misvatting (of vooroordeel) is dat lipoedeem voor obesitas uitgemaakt wordt. Natuurlijk kan er een combinatie bestaan van beide ziektebeelden, of kan een ernstig lipoedeem overgaan in obesitas door bewegingsbeperking. Toch is in de meeste gevallen bij lichamelijk onderzoek de duidelijke disproportionele omvang vermeerdering van de ledematen zichtbaar. Voor patiënten is het uiteraard ontzettend demotiverend als zij niet juist gediagnosticeerd worden en geen erkenning voor hun klachten krijgen. Tevens kan dit tot onbegrip vanuit hun omgeving leiden met psychosociale problemen als gevolg.

Dat lipoedeem een andere entiteit is dan obesitas, bewijzen patiënten die een bariatrisch traject hebben doorlopen. Door een operatie waarbij de maaginhoud verkleind wordt, vallen patiënten aansluitend veel af, soms wel meer dan 50 kg! Door mijn specialisatie tot plastisch chirurg zie ik veel ‘post-bariatrische’ patiënten, waarbij ernstige huidoverschotten kunnen ontstaan. In het geval van lipoedeem zie je juist na extreem gewichtsverlies dat de aangedane ledematen verhoudingsgewijs groot in volume blijven. Het lipoedeem wordt bij wijze van spreken meer geaccentueerd en afgekaderd door het gewichtsverlies, maar verdwijnt niet door enkel afvallen!

Hoe heeft uw behandelingsaanpak zich in de loop der jaren ontwikkeld? Welke innovaties hebben hieraan bijgedragen?

Voor een adequate begeleiding en behandeling van patiënten met lipoedeem is het van essentieel belang dat er een gespecialiseerd team gevormd is. Hierin werk ik samen met onder andere dermatologen, huidtherapeuten, vaatchirurgen en diëtisten. Per patiënt wordt een individuele aanpak uitgestippeld, afgestemd op de doelen/behoeften. Indien compressiekleding en/of manuele lymfedrainage niet afdoende is als conservatieve behandeling, kan worden overgegaan op een operatieve behandeling.

Het woord liposuctie roept vaak een associatie met een contour verbeterende esthetische ingreep op, maar in het geval van lipoedeem gaat het om een medische ingreep waarbij gericht en op atraumatische wijze vetweefsel in grote hoeveelheden (soms tot 8 liter) verwijderd wordt. Het klinkt als een banale ingreep, maar ik heb gemerkt hoe belangrijk het is om alle stappen in het behandelproces te optimaliseren, om zo het meest effectieve resultaat te bereiken. Dit begint al met de samenstelling van de tumescente vloeistof, het doelgericht behandelen van de belangrijkste ‘probleemzones’ van de armen en benen bij patiënten met lipoedeem en daarbij uiteraard een beheerste tissue handling. Als plastisch chirurg zijnde vind ik het belangrijk dat ik patiënten het hele palet van ingrepen kan aanbieden, van een ingreep onder lokale verdoving tot aan een groot volume liposuctie onder narcose met anesthesiologische begeleiding en zo nodig een nacht observatie op de afdeling, dit alles in een veilige ziekenhuis-setting. Ook het verwijderen van eventuele huidoverschotten, de zogenoemde dermolipectomie, hoort hierbij.

Wat zijn enkele veelvoorkomende uitdagingen waar lipoedeempatiënten mee te maken krijgen tijdens hun behandeling en herstel?

De grootste uitdaging tijdens het gehele behandelproces blijft de motivatie om door te zetten en alle gezondheidsdeterminanten te optimaliseren. Lipoedeem is helaas een chronische aandoening, waardoor progressie op de loer licht.

Na een liposuctiebehandeling kan het herstel in eerste instantie wat tegenvallen door pijn en vochtophoping in de benen en/of armen. Dit is voornamelijk in de eerste 6 weken na de operatie en verdwijnt geleidelijk. Het dragen van compressiekleding en voldoende mobilisatie is hierbij essentieel!

In de meeste gevallen wordt een operatie helaas niet vergoed door de zorgverzekeraar. Dit vormt een extra uitdaging en barrière voor patiënten met lipoedeem die zich willen laten behandelen. Momenteel wordt het effect van de behandeling bij alle patiënten, die in het ziekenhuis geopereerd worden, geëvalueerd door metingen en vragenlijsten, in de vorm van onderzoek. Met de onderzoeksresultaten hoop ik het positieve effect van de liposuctiebehandeling wederom te kunnen bevestigen. Het zou een belangrijke stap voor lipoedeempatiënten zijn als deze behandeling in de toekomst vergoed wordt!

Hoe belangrijk is compressietherapie voor het herstelproces van lipoedeempatiënten, niet alleen direct na de operatie, maar ook in het dagelijks leven?

Compressietherapie speelt zowel in het dagelijks leven als tijdens het herstelproces na een operatie een belangrijke rol in de behandeling bij lipoedeem. Compressiekleding geeft belangrijke ondersteuning aan het weefsel door druk van buitenaf. Het gaat oedeemvorming (vochtophoping) grotendeels tegen en beïnvloedt op positieve manier de lymfebanen en circulatie.